Jump to content

Վրաց-ադրբեջանական սահման

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ադրբեջանի քարտեզ, որի հյուսիս-արևմուտքում է գտնում վրացական սահմանը

Վրաց-արդբեջանական սահման (ադրբ.՝ Azərbaycan–Gürcüstan sərhədi, վրաց.՝ აზერბაიჯანის-საქართველო საზღვარი) Ադրբեջանի և Վրաստանի միջև միջազգային սահմանն է։ Այն ունի 428 կմ երկարություն (266 մղոն) և արևմուտքում անցնում է Հայաստանի հետ սահմանային հատման կետից մինչև արևելքում Ռուսաստանի հետ սահմանային հատման կետ։

Նկարագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սահմանը արևմուտքում սկսվում է Հայաստանի սահմանային հատման կետից և անցնում է ցամաքով դեպի հյուսիս-արևելք՝ հատելով Ջանդարի լիճը, իսկ հետո դեպի հարավ-արևելք հասնում է ընդհուպ մինչև Մինգեչաուրի ջրամբարի շրջակայքը։ Այնուհետև սահմանն անցնում է Ալազանի գետով, որն անցնում է դեպի հյուսիս-արևելք, ապա դեպի հյուսիս-արևմուտք։ Գետը թողնելով Ծնորից արևելք՝ սահմանը հասնում է Ռուսաստանի հետ սահմանային հատաման կետ։

Նախկին Թիֆլիսի նահանգի քարտեզը, որի արևելքում է գտնվում վիճելի Զաքաթալայի շրջանը

19-րդ դարի ընթացքում Կովկասը հակամարտության գոտի էր դարձել անկում ապրող Օսմանյան կայսրության, Պարսկաստանի և Ռուսաստանի միջև․ վերջինս ընդարձակվում էր դեպի հարավ[1]։ 1800-ական թվականների ընթացքում Ռուսաստանն իր հարավային սահմանները ընդլայնել է դեպի հարավ՝ ի հաշիվ Պարսկաստանի և Օսմանյան կայսրության[2]։ Ռուս-պարսկական պատերազմի (1804-1813) և դրան հաջորդած Գյուլիստանի պայմանագրի արդյունքում Ռուսաստանի ձեռքն է անցել ներկայիս Ադրբեջանի տարածքի մեծ մասը և Հայաստանի մի մասը[3][4]։ Ռուսաստանը իր վրացական և ադրբեջանական տարածքներից կազմավորել է Թիֆլիսի, Քութայիսի, Բաքվի, Ելիզավետպոլի նահանգները։

1917 թվականի ռուսական հեղափոխությունից հետո Հարավային Կովկասի ժողովուրդները 1918 թվականին հռչակել են Անդրկովկասյան Ժողովրդավարական Դաշնային Հանրապետության անկախությունը, ինչից հետո օսմանյան թուրքերի հետ սկսվել են խաղաղ բանակցություններ[5][6]։ Ներքին տարաձայնությունները հանգել են նրան, որ 1918 թվականի մայիսին Վրաստանը դուրս է եկել միության կազմից, իսկ շուտով դրան հաջորդել են Հայաստանն ու Ադրբեջանը, սակայն երեք հանրապետությունների միջև սահմանները եղել են վիճարկվելի։ Ադրբեջանի և Վրաստանի միջև վեճի թեման եղել է Զաքաթալայի շրջանը, որը նախկինում մտել է Թիֆլիսի նահանգի կազմ[7]։ Երբ Ռուսաստանը Մոսկվայի պայմանագրով 1920 թվականին ճանաչել է Վրաստանի անկախությունը, զուգահեռ Զաքաթալան ճանաչել է վրացական սեփականություն, ինչն առաջացրել է Ադրբեջանի կառավարության դժգոհությունը[7][8]։ 1920 թվականի մայիսին որոշվել է, որ Ռուսաստանի կողմից հովանավորվող սահմանագծումը կորոշի այդ շրջանի ճակատագիրը[7]։ Սահմանի մեծ մասը համաձայնեցվել է 1920 թվականի հունիսի 12-ին կայացած խաղաղ բանակցություններում, իսկ Զաքաթալայի մասին որոշումը պետք է կայացներ Ռուսաստանի գլխավորած հանձնաժողովը[7][9]։

1920 թվականին ռուսական Կարմիր բանակը ներխուժել է Ադրբեջան և Հայաստան՝ վերջ դնելով երկու երկրների անկախությանը, իսկ դրանից կարճ ժամանակ անց՝ 1921 թվականի փետրվար-մարտին, խորհրդայնացվել է նաև Վրաստանը։ 1921 թվականի հուլիսի 5-ին Ռուսաստանը հաստատել է, որ ադրբեջանա-վրացական սահմանի չհամաձայնեցված հատվածները կմնան նախկին տեսքով, իսկ Զաքաթալան կփոխանցվի Ադրբեջանին․ այդ պայմանավորվածությունը վերջնականապես ամրագրվել է 1921 թվականի նոյեմբերի 15-ի պայմանագրով[7]։ Բոլոր երեք պետություններն ընդգրկվել են Անդրկովկասի Խորհրդային Սոցիալիստական Դաշնային (Ֆեդերատիվ) Հանրապետության մեջ՝ ԽՍՀՄ կազմում, որի կազմում մնացել են մինչև 1936 թվականին առանձնանալը։

Կարմիր կամուրջը վրաց-ադրբեջանական սահմանին

Սահմանը միջազգային սահման է դարձել 1991 թվականին՝ Խորհրդային Միության փլուզումից և նրա կազմի մեջ մտնող հանրապետությունների անկախացումից հետո։ 1994 թվականին սկսվել է սահմանազատման աշխատանքները, սակայն առաջընթացը դանդաղ էր երկու կողմերի պահանջների՝ միմյանց հակասելու պատճառով[7][10]։ Կարմիր կամրջի շուրջ սահմանի մի մասը մնում է ականապատված և համարվում է 1990-ական թվականների Արցախյան ազատամարտի ժառանգություն, քանի որ Ադրբեջանը վախենում էր, որ Հայաստանը կօգտվի Վրաստանում տիրող քաոսից և կօգտագործի այդ շրջանը իր տարածքին հարվածներ հասցնելու համար[11]։ Հատկապես վիճելի էր Դավիթ Գարեջայի վանական համալիրի գտնվելու վայրը, որը սրբազան է վրացիների համար և գտնվում է անմիջապես սահմանի վրա[7][12]։ Վրաստանում գոյություն ունի զգալի ադրբեջանական համայնք, որը հատկապես կենտրոնացված է Քվեմո Քարթլիի տարածաշրջանում[13][14]․ և հակառակը՝ Ադրբեջանում գոյություն ունի վրացական փոքրամասնությունը, հատկապես կենտրոնացած է Սաինգիլոյի շրջանում, որտեղ նրանք հայտնի են որպես ինգիլոյներ[15][16][17]։

Սահմանազատում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. International Boundary Study No. 25 – Iran-USSR Boundary (PDF), 1978 թ․ փետրվարի 28, Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2020 թ․ հոկտեմբերի 23-ին, Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 9-ին
  2. The boundary between Turkey and the USSR (PDF), 1952 թ․ հունվար, Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2020 թ․ ապրիլի 10-ին, Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 8-ին
  3. John F. Baddeley, "The Russian Conquest of the Caucasus", Longman, Green and Co., London: 1908, p. 90
  4. USSR-Iran Boundary (PDF), 1951 թ․ փետրվար, Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2020 թ․ ապրիլի 10-ին, Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 9-ին
  5. Richard Hovannisian, The Armenian people from ancient to modern times, էջեր 292–293, ISBN 978-0-333-61974-2, OCLC 312951712 (Armenian Perspective)
  6. Ezel Kural Shaw (1977), Reform, revolution and republic : the rise of modern Turkey (1808-1975), History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, vol. 2, Cambridge University Press, էջ 326, OCLC 78646544 (Turkish Perspective)
  7. 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 Samkharadze, Nikoloz (2020 թ․ օգոստոս). «Georgian State Border – Past and Present» (PDF). Centre for Social Sciences. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.
  8. Lang, DM (1962). A Modern History of Georgia, p. 226. London: Weidenfeld and Nicolson.
  9. Hille, Charlotte (2010). State Building and Conflict Resolution in the Caucasus. Leiden, the Netherlands: Koninklijke Brill NV. էջեր 95. ISBN 978-90-04-17901-1.
  10. Ekaterina Arkhipova (2016 թ․ դեկտեմբեր), Georgia and Azerbaijan: border delimitation and security challenges, Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 9-ին
  11. Bradley Jardine (2018 թ․ սեպտեմբերի 19). «Azerbaijan-Georgia border dispute a political, and literal, minefield». Eurasianet. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.
  12. Michael Mainville (2007 թ․ մայիսի 3). «Ancient monastery starts modern-day feud in Caucasus». Middle East Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2007-06-23-ին.
  13. Jonathan Wheatley. Obstacles Impeding the Regional Integration of the Kvemo Kartli region of Georgia. European Centre for Minority Issues Working Paper #23. February 2005
  14. 2014 Georgian General Population Census - Demographic And Social Characteristics Արխիվացված 2019-08-15 Wayback Machine. Retrieved 21 May 2017.
  15. Mahdavi, Shirin (2018 թ․ սեպտեմբերի 17). «Georgian Churches in Azerbaijan». Georgia Today. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ փետրվարի 4-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 4-ին.
  16. Council of Europe: Secretariat of the Framework Convention for the Protection of National Minorities, Fourth Report submitted by Azerbaijan pursuant to Article 25, paragraph 2 of the Framework Convention for the Protection of National Minorities (Received on 10 January 2017) , 10 January 2017, ACFC/SR/IV(2017)002
  17. Cornell, Svante E (2019 թ․ հուլիսի 30). «Are Georgia-Azerbaijan Relations at Risk?». CACI Analyst. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.
  18. 18,0 18,1 «Georgia Border Crossings». Caravanistan. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.